Η Αβδέλλα στις αρχές του αιώνα

 ν η Σμίξη είναι μάλλον μι-
κρή και χωρίς χαρακτήρα, η
Αβδέλλα είναι το αντίθετο

και οπωσδήποτε έχει δικό της
χαρακτήρα. Έχει μεγάλα δάση, κυ-
ρίως από έλατα και ο περισσότερος
πλούτος της προέρχεται από το ε-
μπόριο της ξυλείας. Σανίδες από τις
πριονοκορδέλες της Αβδέλλας μετα-
φέρονται συχνά από τους Βλάχους
αγωγιάτες στις περιοχές των Γρεβε-
νών, της Κοζάνης και της Βόρειας
Θεσσαλίας.

Η έλλειψη οποιωνδήποτε ιστορι-
κών αποδείξεων και η αοριστία της
τοπικής παράδοσης κάνει τελείως α-
δύνατη τη λεπτομερή ιστορία του
χωριού, αλλά τα ακόλουθα στοιχεία
θα συμπεριλάμβαναν ίσως τα πιο
σημαντικά σημεία στην ανάπτυξη
του. Η προέλευση του αποδίδεται σε
διάφορους Βλάχους βοσκούς, που
για χάρη μεγαλύτερης ασφάλειας
συνένωσαν τις στάνες
τους σε μία. Κανένας δεν
ξέρει τη χρονολογία που
έγινε αυτό αλλά υπάρχει
μια γενική παραδοχή ότι
αυτό συνέβη εδώ και δια-
κόσια χρόνια περίπου.
Τις θέσεις που καταλάμ-
βαναν οι καλύβες των
διαφόρων ομάδων των οι-
κογενειών των βοσκών,
πριν ενωθούν σε ένα χω-
ριό, τις δείχνουν ακόμα
εκεί δίπλα και είναι γνω-
στές με τα ακόλουθα ονό-
ματα: Μπομπάνια, Σαρ-
ντιμίου, Γκιόνη, Μπρότη
και Γκουγκουλέκα, που λέγεται ότι
υπήρξαν οι ιδρυτές ξέρου-
με όμως, τέτοια οικογενειακά ονό-
ματα δεν υπάρχουν στην Αβδέλλα
σήμερα.

Στις αρχές του 19ου αιώνα το χω-
ριό πρέπει να ήταν κάπως μεγαλού-
τσικο, γιατί τον καιρό εκείνον περί-
που, χάρη στις επιδρομές των Αλβα-
νών και την κυβέρνηση του Αλή
Πασά, μία ομάδα οικογενειών βο-
σκών από την Αβδέλλα με αρχηγό
τον Μπαντραλέξη μετανάστευσε
στους λόφους πάνω από τη Βέροια
και εγκαταστάθηκε εκεί.

Εκτός απο αυτούς και άλλες οικο-
γένειες εγκατέλειψαν τα σπίτια
τους στην Πίνδο και εγκαταστάθη-
καν αλλού, και γύρω στην ίδια επο-
χή φαίνεται πως ολόκληρα χωριά
πια, και όχι μόνο οι βοσκοί και λίγες
οικογένειες, άρχισαν να παραχειμά-
zouv αλλού.

Η έλλειψη ασφάλειας πρώτα α-
νάγκασε ολόκληρες οικογένειες να
μετακινηθούν και ο ίδιος λόγος θα
έκανε πολλές απο αυτές να εγκατα-
σταθούν λίγο -πολύ στις πόλεις των

Απόσπασμα από το βιβλίο
του WALE THOMSON
«Οι νομάδες των Βαλκανίων»

πεδιάδων. Αυτό πραγματικά μπορεί
να το διαπιστώσει κανείς σήμερα
που πολλοί ληστές βρίσκονται στο
κλαρί, ο αριθμός των οικογενειών
που τολμούν να ξεκαλοκαιριάσουν
στα βουνά είναι κατά πολύ μικρότε-
ρος, αλλά μόλις οι συνθήκες καλυ-
τερέψουν, ο αριθμός θα αυξηθεί και
μερικές θα αρχίσουν να μένουν στα
βουνά όλο το χρόνο.

Στη Μακεδονία και στηνΉπειρο,
τα βουνά αποτελούν προστασία και
καταφύγιο εναντίον της κυβερνήσε-
ως, αλλά οι πεδιάδες και οι πόλεις ε-
ναντίον ιδιωτών και πολιτικών λη-
στών. Οι κυριότεροι τόποι όπου οι
οικογένειες από την Αβδέλλα πη-
γαίνουν και παραχειμάΖουν είναι
τα Γρεβενά, η Ελασσόνα και το Δα-
μάσι, το Τσιότι (=Φαρκαδών), το
Ζάρκο και το Γρΐζάνο, στην κοιλάδα
του Πηνειού μεταξύ Τρικάλων και
Λαρίσης.

Αλλά αν συγκρίνουμε τον αριθμό
των οικογενειών από την Αβδέλλα
με τον αριθμό των οικογενειών από
τη Σαμαρίνα και το Περιβόλι, που
βρίσκονται στη Θεσσαλία, είναι μι-
κρός, γιατί οι περισσότεροι Αβδελ-
λιώτες μετανάστευσαν στους λό-
φους της Βέροιας.

Συνεπώς, εκτός από το εμπόριο
ξυλείας η προσάρτιση της Θεσσα-
λίας στην Ελλάδα το 1881 έβλαψε
την Αβδέλλα λιγότερο από τη Σαμα-
ρίνα. Τελευταία, οι πολιτικές ανα-
ταραχές μεταξύ του 1903 και του
1908 έχουν βλάψει σοβαρά το χω-
ριό, γιατί η Αβδέλλα, όπως και οι ά-
ποικοί της των λόφων κοντά στη Βέ-
ροια, είναι πολύ εθνικιστική.

Το 1905 μια ομάδα εθνικιστικών
οικογενειών που βρισκόταν καθ' ο-
δόν από τα Γρεβενά στην Αβδέλλα

για να ξεκαλοκαιριάσουν υπέστη ε-
πίθεση στο δρόμο από ελληνικά α-
ποσπάσματα, και παρά την ισχυρή
δύναμη Τούρκων στρατιωτών που
τις συνόδευε, διασκορπίστηκε και
πλιατσικολογήθηκε, ενώ αρκετοί έ-
νοπλοι και Αβδελλιώτες σκοτώθη-
καν.

Αργότερα, την ίδια χρονιά, ένα
πολιτικό απόσπασμα (αντάρτες) α-
πό την Ελλάδα έκανε επιδρομή στο
χωριό, σκότωσε μερικούς από τους
εθνικιστές αρχηγούς και έκαψε με-
ρικά σπίτια.

Στη μεγάλη πυρκαγιά η μεγαλύ-
τερη εκκλησία, που τη χρησιμοποι-
ούσαν τότε οι εθνικιστές, κάηκε αν
και δε γνωστοποιήθηκε αν αυτό έγι-
νε επίτηδες.

Μετά το 1908, όταν τα πράγματα
ησύχασαν για λίγο, πολλές οικογέ-
νειες επέστρεψαν και το χωριό άρ-
χισε να μεγαλώνει, κάτι που οφεί-
λονταν κυρίως στην απο-
στολή χρημάτων από την
Αμερική, αλλά μέχρι το
1911 μόνο τμήμα της κα-
ταστροφής που επέφεραν
οι'Ελληνες είχε αποκατα-
σταθεί.

Στην εμφάνιση η Α-
βδέλλα είναι ένα τυπικά
βλάχικο χωριό, που είναι
χτισμένο στην πλευρά ε-
νός βουνού και έχει γύρω
στα τριακόσια πενήντα
σπίτια, τα περισσότερα απο τα οποία έχουν ένα μι-
κρό κήπο.

Υπάρχουν αρκετές εκ-
κλησίες στο χωριό αλλά δεν υπάρ-
χει καμία που να είναι πολύ παλιά ή
να παρουσιάζει ενδιαφέρον, εκτός
από τη μεγάλη εκκλησία που κάη-
κε. Η παλιότερη χρονολογείται από
το 1751 ή το 1721, γιατί η επιγραφή
δε διαβάζεται εύκολα και ένα τμήμα
του τοίχου της καμένης εκκλησίας
αναφέρει ότι η ανέγερση της έγινε
από Έλληνες μαστόρους από το Ζου-
πάνι (Πεντάλοφος).

Υπάρχουν δύο σχολεία στο χω-
ριό, ένα ελληνικό και ένα ρουμάνι-
κο, και τον καιρό της τελευταίας ε-
πίσκεψης μας το 1911, το δεύτερο
είχε πολύ περισσότερους μαθητές.

Καύχημα της Αβδέλλας κατά τα
τελευταία χρόνια υπήρξε η μεγάλη
επιτυχία της στην εκπαίδευση, για-
τί στο σημείο αυτό τα ρουμανικά
σχολεία έχουν πλεονεκτήσει από τα
ελληνικά, χρησιμοποιώντας γραφή
που δεν είναι αυστηρά τοπική. Επί
πλέον, δε χάνεται τόσο πολύς χρό-
νος για τη διδασκαλία της ιστορίας,
που είναι η μεγάλη κατάρα σχεδόν
όλων των σχολείων στα ελληνικά
χωριά.